Intense vreugde na bevrijding in 1945
Na vijf jaar bezetting vierde Leerdam de bevrijding in mei 1945 heel uitbundig en intens.
“Het werd een feest zoals ik nooit meer heb meegemaakt”, schrijft de toen veertienjarige Kees van Donselaar later in een persoonlijk verslag. Het verhaal van de in 1999 overleden Leerdammer is opgenomen in het vorige week verschenen boek ‘De bevrijding van Leerdam, en van Schoonrewoerd, Oosterwijk en Kedichem | Mei 1945′, een uitgave in de historische reeks Leerdam. Het boek is samengesteld door Teunis Blom, voorzitter van de Historische Vereniging Leerdam. Het 190 pagina’s tellende boek bevat naast persoonlijke herinneringen ook veel prachtige zwart-wit foto’s die een beeld geven van de enorme feestvreugde in die bevrijdingsdagen. “Het is onvoorstelbaar dat de mensen op straat zoveel lol konden maken”, schrijft Van Donselaar. “De vreugde was intens.”
Op vrijdag 4 mei waren er al onbevestigde berichten dat de Duitsers zich hadden overgegeven. Een enkele waaghals begaf zich die avond op straat. Er werden rondedansen uitgevoerd, maar de Duitsers dreven de feestvierders met geweerschoten naar binnen. Weinig mensen konden de slaap vatten. Zondag was er in de kerk een bevrijdingsdienst, maar de echte feestvreugde barstte pas los vanaf maandagmiddag, toen de eerste geallieerde bevrijders Leerdam bereikten. De dag erna stonden de Leerdammers in lange rijen langs de Vlietskant en de Kerkstraat. Het enthousiasme kende geen grenzen, aldus een getuige. Er ging een oorverdovend geluid op. De bevrijders werden op de schouders genomen en in triomf door de stad gedragen. De absolute held in die dagen was Brigade-commandant Piron van de Belgische infanterie brigade Liberation. Hij werd met zijn officieren verwelkomd door burgemeester Hanemaayer op het stadhuis.
“De bevrijdingsfeesten waren onvergetelijk”, schrijft Kees van Donselaar. “Dagenlang trokken de muziekkorpsen met hossende mensen achter zich aan door alle straten. Er was in die dagen een grote gemeenschapszin, want iedereen deed wat om de feesten te helpen slagen.” Er werd tot ’s avonds laat door jongens en meiden gedanst op toen populaire marsmuziek. Van Donselaar: “Veel jongelui, die met een gitaar of ander instrument konden omgaan, richtten een bandje op en speelden langs de straten.”
Vrijdagmiddag 11 mei vertrokken de Duitse soldaten uit Leerdam ‘langs een tiendubbele rij van toeschouwers’. Zingend, maar met verbeten gezichten marcheerden ze door de stad. “Toegezongen en uitgejouwd”, aldus de gestencilde verzetskrant De Voorlichter, die na de oorlog weer openlijk mocht verschijnen. Kees van Donselaar zag het allemaal gebeuren vanaf het Oranjeplein. In een aaneengesloten rij kwamen de bezetters uit de Kerkstraat en gingen de Lingedijk op in de richting van de glasfabrieken. “Het was een zielige vertoning zoals ze daar voorbijgingen, maar het betekende voor ons de bevrijding. Men zag jongens van nog geen 18 jaar en grijsaards die de aftocht bliezen met hondenkarren en paard en wagens. Dat waren de overblijfselen van het Derde Rijk.”
In de Bevrijdingsweek werden ook in Leerdam vrouwen opgepakt die tijdens de oorlog een relatie hadden gehad met Duitse soldaten. Ze werden in het openbaar kaalgeschoren. “Voor mij wierp de behandeling van de zogenaamde moffenhoeren een schaduw op de bevrijding”, schrijft ooggetuige Chris Meijers. “Ik had zelfs medelijden met deze vrouwen, die zo te schande werden gemaakt. Het leek meer op een volksgericht.”
Zaterdag was voorlopig het laatste grote feest in deze memorabele meimaand. In korte tijd waren er honderden guldens bijeengebracht om de bevrijders te huldigen. Overdag was er eerst nog een feest voor de kinderen. Door Belgische meisjes werd aan de kinderen broodjes met thee uitgedeeld, terwijl de Canadezen de schoolkinderen op chocolade en broodjes trakteerden.
’s Avonds verzamelde iedereen zich bij het plein van de Hervormde kerk. Vanaf de Statsionsweg vertrokken de muziekkorpsen van Aurora, De Bazuin en Kunstliefde en Vriendschap en het christelijk mannenkoor via de Spoorstraat, de Vlietskant naar de Kerkstraat. Ook padvinders, hulpverleners van het Rode Kruis, gymnasten van Sparta, wandelaars van Prins Bernhard, ruiters en de meisjesvereniging sloten zich aan. Op het kerkplein kregen de officieren en manschappen een zilveren speldje met lintje uitgereikt. Zo’n eerbetoon was er ook voor brigadier Piron. In 1965, twintig jaar na de bevrijding, werd de inmiddels tot luitenant-generaal gepromoveerde Piron door de toenmalige burgemeester Den Hollander nog een keer royaal in het zonnetje gezet.
